تاريخ تحول آموزش و پرورش در ژاپن :
تا زمان حكومت ميجي يعني سال 1868 در ژاپن ، مؤ سسه هاي گوناگوني به منظور تأمين نيازمنديهاي گروه هاي مختلف اجتماعي به وجود آمده بود . قبل از آن تاريخ چهار طبقه مجزا از هم زندگي مي كردند : جنگجويان ، برزگران ، افرازمندان وكسبه . هر يك از اين طبقات براي آموزش فرزندان خود داراي مدارسي بودند .مردم عادي به كمك روحانيون مدارسي به صورت مكتبخانه داشتند ، اين مدارس عمومي ترين مدارس ژاپن محسوب مي شد كه به مدارس « تراكويا» شهرت داشت . مدارس مزبور اغلب در كنار معابد ساخته شده بود . با روي كار آمدن حكومت نظامي توكوكاوا(1603-1573) درشهرهاي بزرگ ژاپن واز جمله توكيو، فعاليتهاي آموزشي معابد درمدارس تراكويا كاهش يافت ودولت بركار مدارس نظارت بيشتري پيدا كرد وامر ت.ت را به سامورائيها وافراد تحصيلكرده سپرد ،‌به اين ترتيب مدارس مذكور بتدريج جنبه مذهبي خود را ازدست داد.اما انديشه ت.ت به صورت روندي يكنواخت براي مردم با روي كار آمدن امپراطور «ميجي» درژاپن شكوفا گرديد .درآن زمان دريافتند كه به منظور كسب قدرت براي مردم ، بايد آنها را به سلاح علم ومعرفت مجهز كرد وبه عبارت ديگر بايد درصدد تقويت استعدادهاي پراكنده دروجود افراد برآمد وآموزش وپرورش تنها وسيله اي است كه براي كسب اين هدف كاربردي مؤثردارد. بنابراين از دوره ميجي به آ.پ درژاپن اهميت داده شد . درسال 1872 نظام نوين آ.پ درژاپن با احداث مدارس ابتدائي ومتوسطه آغاز گرديد . درسال 1886 آموزش اجباري دركشور شروع شد وكودكان را موظف كردند كه درتعليمات دوره سه وچهارساله ابتدائي شركت كنند .
سازمان آموزش وپرورش ژاپن :
باتصويب قوانين جديد آموزش وپرورش درسالهاي 1948 و1949 ، مديريت آموزش وپرورش دردست ملت قرار گرفت وبه مردم اختيار داده شد تا نمايندگان خود را براي اداره شوراهاي آموزش معرفي كنند ونمايندگان شوراها توانستند قوانين مفيدي به نفع مردم پيشنهاد كنند . به شوراهاي ملي اختياراتي داده شد كه تنظيم بودجه مدارس ، برنامه ريزيهاي آموزشي ، انتصابات معلمان وكاركنان ونظارت برامور آموزشي مناطق رابه عهده بگيرند مقامات مركزي نقش هماهنگ كننده پيداكردند وتنها مراكز آموزش عالي مثل دانشگاه ها دانشكده ها ي فني ، مؤسسه هاي تحقيقاتي زير نظر مستقيم مقامات مركزي قرار گرفت .
درسال 1956 تغييراتي درقوانين فعلي داده شد وبراساس قوانين جديد ، سازمانهاي آموزشي زير نظر مقامات دولتي قرار گرفت وبه وزارت آ.پ اختيارات وسيعتري داده شد ونظارت بر كار شوراهاي محلي به عهده وزارت قرار گرفت . درحقيقت نظام متمركز جاي نظام غير متمركز را گرفت .
درحال حاضر نظام آموزشي در ژاپن متمركز است وهمه دستورات از وزارت آ.پ صادر مي شود . استانها وشهرستانها از اختيارات زيادي برخوردار نيستند .

شوراي مركزي آموزش وپرورش :
مهمترين شورا در وزارت آ.پ ژاپن شوراي مركزي آن است كه اعضاي آن را رؤساي دانشگاه ها، استادان ، مقامات آموزش وپرورش ، مديران مؤسسه هاي بزرگ اموزشي ، نمايندگان صنايع واتاقهاي بازرگاني تشكيل مي دهند .
اين شورا در تدوين سياستهاي كلي آ.پ نقش اساسي دارد . برنامه هاي اجرايي جاري آ.پ وبرنامه ريزيهاي درازمدت براي فعاليتهاي آموزشي درسطح كشور به وسيله اين شورا انجام مي شود تجديد نظر دركليه برنامه ها اين شورا برعهده دارد كليه طرح ها وبرنامه هاي وزارت آ.پ درابتدا توسط اين شورا مطرح مي شود وپس از اصلاحات لازم ، به وزير آ.پ ابلاغ مي گردد ودرصورت تصويب درهيأت وزرا مطرح مي شود وبراي تصويب نهايي به مجلس فرستاده مي شود .
آموزش پيش دبستاني :
مهد كودكها وكودكستانها درژاپن ، كودكان بين سه تا پنج ساله را مي پذيرند . اين مؤسسه ها اغلب به صورت خصوصي اداره مي شوند ولي آموزش وپرورش برآنها نظارت دارد . ضوابط ومقررات آموزشي اين مراكز از طرف اداره هاي آموزش وپرورش به مسئولان مراكز مزبور اعلام مي شود . برنامه هاي آنها براساس امور جاري زندگي كودكان ، آشنايي آنها با طبيعت ، زبان ،‌موسيقي وبازي بنيان مي شود . اين نكته قابل ياد آوري است كه ژاپن به نسبت كشورهاي پيشرفته جهان توجه كمتري نسبت به مراكز پيش دبستاني دارد .
آموزش ابتدائي :
سن ورود به اين دوره شش سالگي است . آموزش وپرورش دراين دوره براي كليه كودكان اجباري ورايگان است . علاوه برآن خانواده هاي كم درآمد براي غذا ، بهداشت ووسايل آموزشي ،‌كمكهاي نقدي دريافت مي كنند .دوره تعليمات ابتدائي شش سال است وپايان دوره ابتدائي درسن دوازده سالگي است . تدريس درهر كلاس به عهده يك معلم گذاشته شده ودرسالهاي پنجم وششم دويا چند معلم عهده دار تدريس هستند .
تكنولوژي پيشرفته ژاپن آموزش وپرورش رادرهمه سطوح آن تحت الشعاع قرار داده است . مدارس ابتدائي به وسايل آموزشي مدرن مجهز هستند .رسانه هاي گروهي مثل تلويزيون مدار بسته وماشينهاي آموزشي وكمك آموزشي در برنامه هاي درسي كودكان نقشي سازنده دارند پدران ومادران از كلاسهاي فرزندان خودبازديد مي كنند وبراي اين منظور درانتهاي كلاسهاي درس نيمكتهايي براي نشستن آنها قرارداده شده واولياي كودكان به منظور آشنايي باشيوه هاي آموزش فرزندان خود دركلاسها حضور پيدا مي كنند .
آ.پ دوره اول متوسطه :
كليه فارغ التصيلان ابتدائي بايد دردوره اول متوسطه كه شامل سه كلاس است شركت كنند . تحصيلات دراين دوره رايگان واجباري است . دروسي كه در دوره سه ساله اول متوسطه ارائه مي شود .درحقيقت دنباله دروسي هستند كه دردوره ابتدائي تدريس شده اند .
آ.پ دردوره دوم متوسطه :
آ.پ دراين دوره شامل سه نوع دبيرستان است :
1- دبيرستانهاي تمام وقت روزانه 2- دبيرستانهاي نيمه وقت كه بيشتر داراي كلاسهاي شبانه است
3- مدارس مكاتبه اي
93% دانش آموزان دردبيرستانهاي تمام وقت، 4% آنها در مدارس نيمه وقت و3% درمدارس مكاتبه اي تحصيل مي كنند . در دوره هاي مكاتبه اي دروس مختلفي ارائه مي شود وبه همين جهت ازداوطلبان ورود به دوره هاي مكاتبه اي امتحان ورودي به عمل مي آيد . دوره تحصيلات درسيكل دوم دبيرستان سه سال است . مدت تحصيل دردوره هاي نيمه وقت ومكاتبه اي چهار سال مي باشد .
تغذيه دانش آموزان :
درژاپن تقريباً تمام دانش آموزان درمقطع ابتدائي و90% دانش آموزان دردوره اول متوسطه وهمه دانش آموزان دوره دوم بويژه دانش آموزان دبيرستانهاي شبانه از برنامه تغذيه استفاده مي كنند . برنامه تغذيه شامل نان وشير وانواع ساندويچها است .كليه هزينه هاي تهيه وسايل آشپزخانه ، دستمزد كارگران وتهيه غذا وتوزيع آن به عهده مدرسه است وخانواده ها تنها بخش بسيار كمي از آن رامي پردازند . هم دولت مركزي وهم مقامات محلي دراين باره اهتمام دارند وهزينه هاي آن را تأمين مي كنند .
كتابهاب درسي :
كليه كتابهاب درسي در مقاطع مختلف تحصيلي بايد به وسيله وزارت آموزش وپرورش ژاپن مورد بررسي وتأييد قرار گيرد . كتابها درسطح استانها وشهرستانها يكنواخت نيستند .ولي همه آنها بايد مورد تأييد مقامات مركزي آ.پ باشد . بنابراين هرمؤلفي مي تواند كتاب خودرا براي تأييد به وزارت آ.پ ژاپن بفرستد اين كتابها توسط بازرساني كه از طرف وزير تعيين مي شوند مورد بررسي قرار مي گيرند وچنانچه پذيرفته شوند مورد بررسي قرار مي گيرند وچنانچه پذيرفته شوند اجازه انتشار آنها صادر مي شود وبراي سه سال مورد تدريس قرار مي گيرند .
كتابهاي درسي براي دانش آموزان تاسال نهم رايگان است واز آن سال به بعد دانش آموزان هزينه كتابها را مي پردازند ولي كتابها باارزانترين بهابه وسيله آ.پ تهيه وتوزيع مي شود .
تسهيلات فرهنگي ورفاهي معلمان :
حقوق معلمان مدارس دولتي براساس دو عامل تحصيلات و مدت خدمت مشخص ميشود .اگر چه ميزان حقوق معلمان مدارس ابتدايي ، دوره اول متوسطه ومعلمان دوره دوم متوسطه با هم فرق دارد ولي حقوق كليه داوطلبان شغل معلمي كه داراي تحصيلات يكسان هستند برابراست . علاوه بر حقوق ماهيانه ، كليه معلمان از كمكهاي غير نقدي (بن) ، كمك به عائله وساير كمكها استفاده مي كنند . درطي سال سه باربه معلمان كمكهاي نقدي پرداخت مي شود وميزان مجموع آنها پنج برابر حقوق ماهانه هر معلم است . افزون براين تسهيلات مالي كليه معلمان از مزايايي نظيربيمه به ميزان قابل توجهي استفاده مي كنند .اين مزايا تحت عنوان مزاياي انجمنهاي معلمان پرداخت مي شود .
نوشته شده توسط IT STUDENT

آموزش و پرورش از بدو تشکیل زندگی گروهی انسان و در پاسخ به نیاز انسانها در روابط متقابل شکل، ابتدایی خود وجود داشته است و بنابراین یکی از قدیمی ترین نهادهای اجتماعی است. در شرایط جدید و پیچیده تحولات جهانی، آموزش و پرورش به صورت یک نظام فراگیر، ابتدا جوامع پیشرفته و توسعه یافته و متعاقب آن سراسر جوامع در حال پیشرفت را فرا گرفته است و امروزه جامعه ای نیست که این نظام نقشی در تحول و پویایی و پیشرفت آن نداشته باشد.

در جهان امروز، رابطه آموزش و پرورش با جامعه و در جهت پاسخگویی به نیازهای متنوع و پیچیده آن، اهمیتی مضاعف و روز افزون یافته است. خاصه که با توجه به فرآیند جهانی شدن و تاثیراتی که این فرایند بر ساختارهای اجتماعی دارند، مطالعه و بررسی نظام های آموزشی از اولویت های مهم و اساسی هر جامعه ای بشمار می آید. یعنی هم حکومت، هم مردم و هم سازمان های آموزشی، برنامه ریزان اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، همچنین معلمان و مربیان به خوبی از این امر مهم آگاهند. بنابراین لازم می آید جهت پاسخگویی به نیازهای جدید و بخصوص تاثیرات شگرفی که فرایند جهانی شدن ایجاب می کند، شیوه ها و سبک های نوین آموزشی مورد توجه مداقه برنامه ریزان آموزشی قرار گیرد.

چرا که برای پاسخ به نیازهای جدید، آموزش کهنه و سنتی قادر نیست خود را با شرایط جدید و بالطبع با نیازهای متنوع و پیچیده امروز تطبیق دهد.

در این راستا این نوشتار بر آن است با تبیین مهمترین مولفه های تاثیرگذار در آموزش و پرورش نوین و با تاکید بر نظریه تفسیری مایکل یانگ که مورد توجه عده زیادی از علاقه مندان و صاحبنظران مسایل آموزش و پرورش است، ضمن تبیین گسترده ویژگی های آموزش و پرورش نوین راهکارهای لازم را در جهت رهایی از آموزش و پرورش سنتی مطرح می کند تا بلکه زمینه های پویایی نظام آموزشی و هماهنگی آن با نـــیازهای فزاینده جامعه امروزی فراهم آید.

● آموزش و پرورش و نظریه تفسیری مایکل یانگ

به اعتقاد بسیاری از جامعه شناسان، شکاف میان جامعه شناسی آموزش و پرورش جدید و آموزش و پرورش سنتی، نوعی تغییر پارادایم یا انقلاب در جامعه شناسی محسوب می شود. اگرچه نخستین نشانه های پیدایش رهیافت جدید به آغاز اصلاحات مدرسه در دهه 1990 در انگلستان برمی گردد. اما اغلب چنین گفته می شود که ظهور کامل آن رهیافت در اوایل دهه 1970 رخ داد. پیش از این جامعه شناسی آموزش و پرورش در انگلستان به شدت متوجه مساله عدالت اجتماعی و اتلاف استعدادها در مدرسه بوده و تحت تاثیر چارچوب کارکردگرایی ساختاری (پارادایم قدیم) قرار داشت.

در حالی که جامعه شناسی آموزش و پرورش جدید دیدگاه کارکردگرایانه در مورد جامعه، دانش و رفتار انسان را رد و نسبت به فهم الگوهای ارتباطی که ساخت اجتماعی واقعیت را شکل می دهند، ابراز علاقه کرده است. در این دیدگاه، جامعه یک هویت پویا تصور می شود که روابط اجتماعی ناشی از کنش و واکنش زنان و مردان آن را شکل می دهد. بدین سان، این دیدگاه به انسان به عنوان موجودی فعال می نگرد. در صورتی که در دیدگاه کارکردگرایی مردم صرفاً اجراکنندگان نقش های اجتماعی از قبل تعیین شده، تصور می شوند به علاوه این حوزه بر این موضوع تاکید می کند که ما نیازمند برداشت خود از واقعیتی که مبتنی بر شعور عامیانه (Knowledge and control) است، هستیم. یعنی اینکه حوادث و موقعیت های اطراف خود را دیده و به آنها واکنش نشان دهیم. در حوزه آموزش و پرورش این به معنای مطالعه فرآیند تعامل در کلاس درس، استفاده از شناخت، محتوای آموزش، فضای کلاس درس و نظایر آن است.

مایکل یانگ طلایه دار برجسته پارادایم جدید است. به اعتقاد بسیاری ظهور جامعه شناسی آموزش و پرورش جدید با انتشار کتاب یانگ با عنوان شناخت و کنترل در سال 1971 بوده است. یانگ توجه محققان را به عوامل ساختاری که در چارچوب مدرسه موردغفلت واقع شده بودند، جلب کرد. بدین ترتیب این ایده مطرح شد که از آنجا که شناخت دارای ساخت اجتماعی است لذا می تواند براساس نیت آدمی تغییر یابد.

به نظر وی، اصلاحاتی که ما در بحث از فرآیندهای آموزشی به کار می بریم، مطلق نیستند بلکه محصول کنش آدمی در شرایط تاریخی خاصی اند. پس انسان، معانی را برای درک دنیای اطراف خود خلق می کند. به عنوان مثال هوش و خلاقیت هر یک مفاهیم و اصطلاحات نسبی هستند.

به اعتقاد یانگ در واقع، جامعه شناسی تفسیری آموزش و پرورش بر ماهیت اجتماعی مقولات آموزشی و فرآیندهای اجتماعی تأکید می کند که از طریق آنها این مقولات ساخته شده و حفظ می شوند. به تعبیر برنشتاین، دیدگاه جدید بر ویژگی های دانشی مدرسه، تأکید دارد در نتیجه برنامه درسی، نحوه تدریس و اشکال ارزیابی (امتحان) موردتوجه شدید این دیدگاه قرار می گیرند.

برای مثال، در مورد عنصر برنامه ریزی درسی، اگر خواهان اعمال روش فعال و خلاّق فرد باشیم، باید الگوی برنامه درسی، الگوی مبتنی بر ـ دانش آموز به عنوان منبع اطلاعات ـ باشد. در چنین الگویی یادگیری واقعی، فقط زمانی رخ می دهد که دانش آموز شخصاً به سازمان دادن محتوای برنامه همت گمارد، تا به ساختن معنی و مفهوم اختصاصی برای محتوا نایل شود. البته با این تأکید که محتوا را باید شخص دانش آموز انتظام دهد.

به عبارت دیگر، در روش های فعل پذیر (آموزش سنتی)، معلم دانش آموز را به برخورد انفعالی و سطحی با یادگیری ترغیب می کند و این بدان سبب است که درک عمیق دانش آموز از محتوا تحت الشعاع کمیت آموزش داده شده قرار می گیرد. این امر سبب می شود که فراگیری مهارت های ارزنده شناختی نیز موردغفلت قرار گیرد. اما در روش فعال (خلاق)، دانش آموز می آموزد چگونه تعیین کننده جهت تعلیم و تربیت خود باشد و این قابلیتی است که زیربنای آموزش مستمر را تشکیل می دهد.

● موضوع های اصلی موردتوجه در رهیافت تفسیری آموزش و پرورش:

الف) مطالعه محیطهای یادگیری: از آنجا که رهیافت تفسیری بر عوامل اجتماعی مؤثر بر فرایند تولید و کنترل شناخت تأکید دارد، لذا این پارادایم برای مطالعه شرایطی که در آن یادگیری روی می دهد، بسیار مناسب است. از این لحاظ، سه جنبه حایز اهمیت است:

1) رابطه سلسله مراتبی میان معلم و دانش آموز، ارتباط نمادین میان معلم و دانش آموز و شناختی که اساس تعامل میان آنهاست.

2) تعامل در کلاس درس: در چارچوب رهیافت جدید، پیوند انتظارات معلم و عملکرد دانش آموز موردتوجه قرار می گیرد. طرفداران این دیدگاه معتقدند که بسیاری از ابعاد تعامل در کلاس درس موردغفلت قرار گرفته است. از جمله اینکه چگونه معلمان آگاهانه یا ناآگاهانه انتظارات خود را به دانش آموزان منتقل می کنند.

3) زبان مورداستفاده در کلاس درس: اهمیت زبان در مطالعه عملکرد تحصیلی کاملاً آشکار است در این جهت از دستاوردهای رهیافت جدید، کمک به فهم رابطه میان زبان و موفقیت تحصیلی بوده است. زیرا یکی از فرضیات کانونی این دیدگاه این بوده که زبان با نحوه ادراک واقعیت اجتماعی ارتباط دارد. به عبارت دیگر، فرایندهای فکری افراد و تجربه آنها از جهان اجتماعی را شکل می دهد.

4) برنامه درسی: به اعتقاد یانگ، برنامه درسی در کانون توجه پیروان رهیافت جدید قرار دارد زیرا نهادهای تربیتی نه تنها پردازش کننده افراد، بلکه پردازش کننده شناخت نیز هستند. در این معنا، شناخت معنای گسترده تری یافته و هم شامل محتوای سرفصلهای رسمی درس می شود و هم شامل ادراکات و اطلاعات در مورد جامعه و نحوه عملکرد آن است و این همان چیزی است که به آن برنامه ی درسی پنهان می گویند. بنابراین امروزه وقتی از تکنولوژی صحبت می شود مقصود آموختن راه و رسم زندگی روزمره نیست، بلکه تأکید بر فرهنگ غنی و قابلیت های دانش آموزان است.

پیشتر مدرسه آشکارا بر حفظ و ارایه مجدد ارزش های سنتی تأکید داشت. لیکن تحولاتی که اخیراً به وقوع پیوسته اند، برای خلاقیت و شخصیت اهمیت خاصی قایل می شوند. زیرا اهدافی که مدنظر هستند، بهتر مشخص شده و در عین حال در سطوح مختلف رقابت را نیز پیش بینی می کنند، این هدفها جهت ادامه تحصیل مطلوب را در کودکان بااستعداد مشخص می کنند.

تنوع در برنامه ها و اهداف آموزشی بازگوکننده این نکته است که معلمان باید توجه بیشتری به منافع و روحیات کودکان مبذول دارند. چرا که در آموزش و پرورش آنچه که مهم است، بیدار کردن و پرورش دادن تمامی استعدادها و نیروهای ثمربخش انسان و هماهنگ کردن آن نیروهاست یعنی:

الف) هماهنگ کردن نیروهای باطنی یک فرد و رفع تضادها و تناقضاتی که در وی نهفته است، با ایجاد مهارت در رویارویی با این موانع و تضادها و معنادار کردن مشکلات و دشواریهای زندگی.

ب) به فعالیت در آوردن نیروهای هماهنگ، و یکپارچه کردن آنها برای پیمودن راه.

پ) هماهنگ کردن دستگاه های فعال تعلیم و تربیت جامعه ضمن هویت مستقل آنها.

ت) در این جا، قانون تربیت، همانا تن دادن به طبیعت کودک و فراهم آوردن شرایط و زمینه های مناسب است تا کودک همانگونه که می تواند و نه آنگونه که ما می خواهیم و یا او می خواهد، تربیت شود.در دیدگاهی نوین، آموزش و پرورش نمی تواند به جامعه و افراد تشکیل دهنده آن و همچین خواست ها و انتظارهای آن بی توجه باشد. مانهایم معتقد است که تعلیم و تربیت نمی تواند در خلأ صورت گیرد. وی مشتاقانه سعی داشت تا جامعه ای را که در آن بسر می برد، بشناسد. با تجزیه و تحلیل جامعه و طبقه بندی های آن خواهیم توانست برنامه تربیتی خود را برای نیل به جامعه ای جدید و بهتر تدوین کنیم. وی در کتاب انسان و جامعه اظهار می دارد:

جامعه شناسان تعلیم و تربیت را صرفاً وسیله تحقق آرمانهای انتزاعی فرهنگ؛ نظیر انسانگرایی، یا تخصص گرایی فنی تلقی نمی کنند، بلکه آن را بخشی از فرآیند تأثیرگذاری بر مردان و زنان می دانند. تعلیم و تربیت را فقط زمانی می توان فهمید که بدانیم فراگیران برای چه جامعه ای و برای کدام موقعیت اجتماعی تعلیم می بینند.

دیدگاهی که می تواند در راستای رهیافت تفسیری یانگ، معنا و فهم نوین پیدا کند. در نتیجه و به طور خلاصه می توان ویژگیهای آموزش و پرورش نوین را با توجه به دیدگاه تفسیری یانگ با اندکی تسامح در محورهای زیر خلاصه کرد:

1) مفهوم آموزش و پرورش نوین، فرآیندی درونی و فاعلی است که کشف و به کار انداختن نیروی خلاقه انسان و فعلیت بخشیدن به آن را دربر می گیرد.

2) آموزش و پرورش نوین از تنگنا و محدوده زمانی و مکانی (اینجا و اکنون) بیرون می آید و دامنه و گستره خود را در تعامل با ضرورتای جامعه جهانی توسعه و عمق می بخشد.

3) در منطق تعلیم و تربیت نوین، هر کسی، مشخصاً حاکم و عامل ترقی فرهنگی و اخلاقی خویش خواهد بود و خودآموزی، خودرهبری و خودگرایی در فرآیند یادگیری تقویت می شود. در واقع فرهنگها و ارزشها از نو بازسازی و بازآفرینی می شوند.

4) تعلیم و تربیت نوین و نوآور، تمامی ابعاد شخصیت و لایه های زندگی فردی و اجتماعی را دربر می گیرد. همان مفهومی که اخیراً سازمان یونسکو با عنوان یادگیری گنج درون بر چهار ستون: یادگیری زیستن ، باز هم زیستن ، انجام دادن ، و دانستن معنا کرده است و اخیراً آن را در سه حیطه موسوم به سه (H) یعنی سر (Head)، قلب (Heart) و دست (Hand)، تعریف کرده است.

البته واضح است که بسیاری از مشکلات نظری که آموزش و پرورش سنتی با آن مواجه است در رهیافت تفسیری و جدید نیز وجود دارند. اما آنچه که در ارتباط با این دیدگاه حایز اهمیت است این است که هر الگویی و رهیافتی آنگاه مثمرثمر است که بتواند به رفع موانع و مشکلات نظام آموزش و پرورش در شرایط پیچیده کنونی فایق آید و زمینه را برای شکوفایی و نوآوری در نظام آموزش و پرورش فراهم کند.

باید مدّتی می‌گذشت تا مسئولان متوجّه مشکلات ایجاد پایه ششم و اشکالات کتب این پایه شوند. دانش‌آموزان امسال در شرایطی سال تحصیلی را آغاز کردند که پس از چهار دهه، پایه ششم ابتدایی به نظام آموزشی بازگردانده شد؛ رخدادی که بدون حاشیه نبود!

با اینکه از وزیر آموزش و پرورش گرفته تا معاون ایشان، در وصف ایجاد این پایه و کتاب‌های آن، اظهارنظرهای فراوانی کرده و از ویژگی‌های منحصر به فرد آن سخن به میان آورده بودند و همچنین در جمله‌ای از جناب وزیر در توصیف کتاب‌های جدید که می‌گوید: «در مورد کتاب‌های ششم نیز نگرانی‌هایی عنوان می‌شود، نمی‌خواهم بگویم این کتاب‌ها هیچ‌ گونه ایرادی ندارند، اما مقرّر شده این کتاب‌ها زحمت معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌ها را بیشتر کند، چرا که اگر قرار بود زحمت‌ها را بیشتر نکند و عرق دانش‌آموزان را درنیاورد، تفکّر و خلاقیت و نوآوری از آن حاصل نمی‌شود». معنای این سخنان چندان روشن نبوده و معلوم نیست که چرا باید از راه کتاب‌های درسی، برای دانش‌آموزان و معلمان و اولیا زحمت ایجاد کرد؟!

همان گونه که می‌دانید، کُتب تازه تألیف شده پایه ششم ابتدایی به دلیل عجله در تألیف، ‌اشکال‌های محتوایی و غلط‌های تایپی و نگارشی متعدّدی دارد و هم‌اکنون اکنون موج اعتراض معلمان این پایه و همچنین والدین دانش آموزان نسبت به ایجاد این پایه و محتوای برخی از این کتاب‌ها ایجاد شده و می‌توان گفت که اجرای این طرح، تنها کپی‌برداری از نظام آموزشی برخی کشور‌ها بوده، در حالی که هیچ بخشی از نظام آموزشی ما شبیه آن کشور‌ها نیست.

نکته بعدی آن که در تهیّه این کتاب‌ها، پروتکل و مقرّرات سازمان پژوهش درباره تألیف کتب درسی اجرا نشده است. در تدوین کتاب درسی نخست تیم پژوهشی، دیدگاه‌های معلمان و پژوهش‌های متخصصان را در حوزه مورد نظر بررسی می‌کنند و سپس راهنمای برنامه درسی که به مانند نقشه عملی تولید محتوای دروس است، تهیه شده و پس از راهنمای برنامه درسی، مرحله اعتباربخشی با همفکری کار‌شناسان، متخصصان درسی، نماینده معلمان، سرگروه‌های آموزشی و کارکنان حوزه اجرا‌ و معاونت انجام می‌شود. پس از آن برنامه درسی تهیه‌ شده، ‌آزمایشی اجرا ‌و پس از اعتباربخشی و تأیید در این مرحله است که کتاب درسی تألیف شده، وارد چرخه کتب درسی می‌‌شود.

اکنون با توجّه به اینکه کتاب‌های پایه ششم در فاصله کوتاه چندماهه در سال ۹۰ تألیف شدند، گویا مراحل کار‌شناسی و جمع‌آوری نظریات معلمان و متخصصان به نحو مطلوب انجام نگرفته و مهمتر از همه، این کتاب‌ها بدون گذراندن مرحله آزمایشی مستقیم‌ وارد چرخه کتب درسی شده‌اند.

کافی نبودن تعداد جلسات آموزش (ضمن خدمت) پایه ششم برای معلمان از یک سو و همچنین لزوم حضور پیوسته و مستمر معلمان در دفا‌تر تألیف کتاب‌های درسی به منظور رفع بسیاری از مشکلات کتب درسی این پایه ضروری به نظر می رسد. 

بنابراین، در صورتی که پرسش‌های امتحانات نهایی‌ سراسری برگزار شود، بیشتر معلمان نخواهند دانست که طراح سوالات، قرار است چگونه طرح مسأله کرده و کجای کتاب مهم و یا روی چه نکته‌ای بیشتر تأکید کنند!
 
از طرفی به دلیل شتابزدگی، تأمین معلمان پایه ششم از جاهای مختلف صورت گرفت. به گونه‌ای که در برخی مدارس، معلمان پایه پنجم را به کلاس ششم و معلمان سوم را به پایه پنجم منتقل کرده و تعدادی از مناطق آموزش‌وپرورش هم معلمان راهنمایی و دبیرستان را که سال‌ها در دبیرستان و راهنمایی درس داده بودند، با این بهانه که پیشتر در مقطع ابتدایی کار کرده و حکم آموزگاری دارند، به مقطع ابتدایی برگرداندند. برخی از مدارس هم برای تأمین کادر آموزشی خود از نیروهای بازنشسته یا معلمان شیفت مخالف استفاده می‌کنند.

در این نوشتار، تلاش بر این شده است تا به نقد کتاب‌های مهم‌تر پایه ششم ابتدایی اعم از ریاضی، علوم، ادبیات و... پرداخته شود.

نقدی بر کتاب درسی ریاضی

 ـ عنوان‌های درسی کتاب ریاضی ششم ابتدایی زیاد بوده به گونه‌ای که برای نمونه هفت موضوع در دو صفحه آمده است، حال آن که هر موضوع نیاز به تدریس جداگانه دارد، در حالی که زمان کافی برای تدریس این میزان حجم از مطالب نیست. رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش نیز نظر مثبتی در رابطه با بازنگری حجم کتاب ریاضی این پایه برای سال آینده دارد.

 ـ در دوره‌های آموزشی به ما اعلام شد که هر دانش‌آموز باید روشی برای حل مسأله در درس ریاضی ارائه دهد و در پایان روش درست آموزش داده شود، این در حالی است که محدودیت زمانی برای آموزش وجود دارد و به قولی معلم‌ها، مجبورند «شلاقی» یا «بزن ‌در رو» درس بدهند.
 ـ محتوای کتاب ریاضی برای دانش‌آموزانی در سطح بالا تدوین و تمامی مناطق یکسان در نظر گرفته شده است، در حالی که سطح یادگیری افراد در تمام مناطق یکسان نبوده و از این رو دانش‌آموزان متوسط و ضعیف با مشکل مواجه شده و می‌تواند سبب تنفر بخشی دانش آموزان از درس ریاضی شود.

نقدی بر کتاب درسی و کمک درسی علوم

دانش آموزان پایه ششم، سال گذشته کتاب علوم تجربی پنجم را که دارای مطالب علمی جامع‌تر و محتوای بیشتری نسبت به کتاب امسال بوده است، گذرانده‌اند. کتاب ششم هم از نظر کمّی و هم از لحاظ کیفی در سطح پایین‌تری از کتاب پنجم است.

در رابطه با سطح کمّی کتاب علوم، شاید بگویید معلم می‌تواند برای هر موضوع موارد و مطالب بسیاری را بیرون از کتاب مطرح کند که البته درست است؛ امّا پرسش اینجاست که میزان و محتوا‌ی این مطالب را چه کسی تعیین می‌کند؟ آیا در این باره می‌توان همه همکاران شاغل در ششم را در یک سطح دانست و انتظار داشت که یکنواخت باشند؟ قطعا پاسخ منفی است و این مشکل در ارزشیابی نیز پدیدار خواهد شد.

از نظر کیفی نیز همه کتاب‌های پایه ششم به ویژه کتاب علوم تجربی ‌تصاویری با کیفیّت بالا ندارند و متأسفانه در دفتر تألیف کتاب‌های درسی، یک گرافیست کار قوی و ماهر وجود ندارد.

در زیر به برخی از مواردی که می‌توانست با تدبیر علمی و دقّت بالاتری در کتاب علوم پایه ششم ابتدایی آورده می‌شد، اشاره می‌شود:
 ـ در صفحه ۲۵ کتاب، تصویر لیوانی آورده شده ‌که در آن سُرب بالا‌تر از مس قرار دارد، در حالی که در روش تدریس، سُرب در پایین لیوان است.
 ـ در تصویر صفحه ۳۲ (لایه‌های درونی زمین) جمع اعدادی که در هر لایه به عنوان ضخامت لایه‌ها نوشته شده است، عدد ۸۴۵۰ کیلومتر می‌شود، در حالیکه در پایین تصویر، عدد ۶۴۰۰ کیلومتر نوشته شده است.

 ـ در آزمایش صفحه ۳۵، ساخت کره زمین می‌تواند با مواد بسیار ساده تری مانند توپ پلاستیکی و گچ صورت گیرد و نیازی به مواد و وسایل نامبرده در این صفحه نیست که سبب دشوار بودن انجام این فعالیّت توسط دانش آموز شود.
 ـ در کار در کلاس صفحه ۳۸ به منظور بررسی امواج لرزه‌ای، دانش آموزان به جای ‌آوردن چوب‌های خشک به کلاس و ایجاد کثیفی و بی‌نظمی ناخواسته در کلاس می‌توانستند از وسایل یا شیوه‌های دیگر استفاده کنند.

 ـ متأسفانه در بیشتر کتاب‌های کمک درسی نیز اشتباهات علمی بسیاری دیده می‌شود. این در حالی است که از قول مقامات بالای آموزش و پرورش گفته شده بود که: بسته آموزشی را ارائه دادیم و علاوه بر آن ده‌ها آموزشگاه و پژوهشگاه میلیون‌ها جلد کتاب تولید کردند، پس امکانات کم نیست و هر کسی اراده کند ‌هر جا مشکلی را حل کند، می‌تواند. برای نمونه، می‌توان به برخی از اشتباهات آمده در برخی از کتب کمک درسی اشاره نمود:

 ـ در کتاب کمک درسی علوم ششم اندیشمند تیزهوشان چاپ ۱۳۹۱، دیده می‌شود که بیان شده است گلبول‌های سفید نمی‌توانند با سلول‌های سرطانی مبارزه کنند، در حالی که گلبول‌های سفید به ویژه لنفوسیت‌های نوع T علاوه بر مبارزه با ویروس ایدز، ‌مستقیم بر سلول‌های سرطانی اثر می‌گذارند.

 ـ در کتاب کمک درسی گاج ویژه تیزهوشان در صفحه ۱۱۴ سوال ۶۰۴، طراحی پرسش اشتباه بوده، به گونه‌ای که تنها باکتری‌ها را فاقد هسته مشخص دانسته است در حالی که می‌دانیم ویروس‌ها ساختار سلولی ندارند و بنابراین هسته مشخصی نیز نخواهند داشت.
 ـ در آزمایش کنید صفحه شصت کتاب کمک درسی کلاغ سپید، با فوت کردن بین بادکنک‌ها به وسیله لوله خودکار، طبق اصل برنولی سرعت هوا زیاد، فشار هوا کم و با ایجاد خلأ نسبی بادکنک‌ها به هم نزدیک‌تر می‌شوند، در حالی که در این کتاب به اشتباه بیان شده است که بادکنک‌ها به طرفین و رو به بالا رانده می‌شوند.

 ـ در کتاب مرآت ویژه تیزهوشان صفحه ۲۱۱ سوال ۲۰، به اشتباه روز درخت‌کاری را ۱۳ اسفند بیان نموده، در حالی که همه ما می‌دانیم روز درخت کاری در تقویم ۱۵ اسفند است.

تمامی موارد آمده، ‌تنها بخشی از اشتباهات کتب کمک درسی علوم ششم ابتدایی است که کلّی گویی آن خواننده را خسته خواهد کرد.

نقدی بر کتاب درسی فارسی

ـ از آنجا که روی جلد کتاب خوانداری تصویر شاعر بزرگ ایران زمین فردوسی آمده و اشعار فردوسی هم کاملا فارسی است، پیشنهاد می‌شود در پشت جلد کتاب خوانداری، اشعاری از همین شاعر ارزشمند ایران اسلامی چاپ شود.
 ـ در کتاب بخوانیم، شعر‌ها و نثرهای سنگینی آمده است که مطمئنا معلمان برای پیدا کردن معنی لغت‌ها باید به لغت‌نامه دهخدا مراجعه کنند.

 ـ در درس دوم صفحه ۱۵، بند آخر کتاب خوانداری ‌علم، عمل، ایمان، اخلاق و تفکّر به عنوان پنجره‌های شناخت معرفی شده‌اند، در صورتی که پنجره‌های شناخت شامل حواس پنجگانه هستند که مؤلفه‌های یافتن علم، عمل، ایمان، اخلاق و تفکّر را به انسان نشان می‌دهند تا به کمک آن‌ها بتواندبه شناخت برسد. ضمنا مطالب این درس نسبت به سطح سنی دانش آموزان سنگین است.   

 ـ در درس چهارم صفحه ۳۴ بخوان و بیندیش، استفاده از زبان محلی خاص یک منطقه، می‌تواند سبب واکنش فراگیران به گویش‌های مختلف باشد. پس چه بهتر بود جدولی تهیّه می‌شد که معادل جملات ذکر شده در گویش‌های مختلف، در آن آورده می‌شد.
 ـ در درس پنجم درس انشای فارسی، بهتر این بود که تصویر لاله‌ها همراه تصویر چند شهید آورده شود.

 ـ در درس ششم صفحه ۴۲ کتاب خوانداری، در این صفحه در ارتباط با آداب غذا خوردن مطالبی ذکر شده که با آموزه‌های دینی، آیات قرآن و روایات، مغایرت دارد. در این مطلب آمده: به طعام نظر نکند و طعام نبوید و نگزیند‌! جای بسی شگفتی است چگونه مؤلفین محترم از این آیه قرآن غافل مانده‌اند که: فلینظر الانسان الی طعامه (پس انسان باید به غذای خویش نگاه کند)
 ـ در درس ششم صفحه ۴۳ کتاب خوانداری، به دلیل این که یک پای فرد بر ‌سفره می‌باشد، تصویر دارای بدآموزی است.

 ـ در درس دهم صفحه ۶۶ کتاب خوانداری بخش یادآوری، بهتر بود در این بخش ‌مستقیم بازدید از کتابخانه و عضویت در آن مطرح می‌شد.

 ـ داستان «دریاقلی سورانی» پس از سال‌ها تأخیر، سال جدید تحصیلی وارد کتاب‌ فارسی پایه ششم ابتدایی شد؛ شخصیتی که اگر چه در دهه ۶۰ و بحبوحه جنگ، افراد کمی از فداکاری وی اطّلاع پیدا کردند، با گذر زمان داستان فداکاری او زبان به زبان چرخید و به یکی از اسطوره‌های دفاع مقدس تبدیل شد.

وی جایگزین شخصیت‌های خیالی چون پطروس هلندی شد که سال‌ها در کتاب‌ها وجود داشت‌ و چه جالب که هنوز در کشور هلند هم کسی پطروس را نمی‌شناسد، ولی همه ما او را می‌شناسیم؛ راستی چرا هیچگاه از خودمان نپرسیدیم چرا پطروس فداکار جای انگشتش یک چوب در سوراخ سد نگذاشت؟!‌

حالا باید بگوییم دریاقلی جان، ببخش که کمی دیر شد و سی و چند سال پس از آنکه جانت را گذاشتی پای رکاب، یادمان افتاد تو را اسطوره فداکاری کنیم. همچنین در تصویر این درس، متأسفانه گاف بزرگی داده شده است که آبادان را شهری کوهستانی معرفی کرده و تانک‌های دشمن در ذوالفقاری را نیز در میان کوه‌های بلند نشان داده، در حالی که ذوالفقاری «کوی» است؛ به معنای محله و بَرزن و نه «کوه»! و پوشش کنار رودخانه بهمنشیر نیز نخلستان است... که با واقعیّت جغرافیایی این شهر همخوانی ندارد.

نقدی بر کتاب تفکر و پژوهش

این درس که ظاهراً با هدف بکارگیری قوه تفکر دانش آموزان که منجر به رشد خلاقیت و در نتیجه پژوهش و تولید علم تدوین گردیده، گذشته از زیبایی افق فکری تدوین گرانش، از ایرادات بسیار فراوانی برخوردار است. از جمله این ایرادات عدم وجود کتب معرفی شده برای دانش آموزان چه در کانون پرورش فکری و چه در بازار آزاد می باشد. دانش آموزان و خانواده ها همواره در طول سال تحصیلی از عدم وجود این کتابها و مخصوصاً کتبی که خرید آن الزامی برای دانش آموزان تلقی می گردد گله مند بوده اند.

از سویی دیگر آیا واقعاً تمام مدارس به معلمی متخصص که بتواند قوه تفکر و پژوهش را در دانش آموزانی با این سن و سال به تحرک وا دارد و از سویی دیگر روش تحقیق را به آنها حتی در سطح مقدماتی بیاموزد مجهز شده اند؟

آیا بهتر نبود با هنجار کردن این داستان با فضای فرهنگی و احترام به تنوع سلیقه یا بخشی از این داستان حذف می شد و یا داستانی دیگر با خمیر مایه همین روایت نگاشته می شد؟با این کار قطعاً ارزش این کتاب نیز حفظ می شد. در هر حال برای رسیدن به اهداف عالی لزوم تغییرات بنیادی در این کتاب و انتخاب مدرس قوی برای تدریسش امری غیر قابل انکار بنظر می رسد.

نقدی بر کتاب درسی کار و فناوری

دانش آموزان امروزی که بیشتر خود را استاد رایانه می‌دانند، نمی‌دانند در این دوره و زمانه که همه با رایانه کار می‌کنند، چرا در کتاب کار و فن‌آوری درس اول را به نحوه روشن کردن رایانه اختصاص داده‌اند. همچنین متأسفانه کامپیوترهای کلاس بیشتر مدارس خراب است و پس از مدّت طولانی برای بازسازی آنها اقدام می‌شود و به همین دلیل، معلم در زنگ کار و فنآوری، ریاضی درس می‌دهد.
همچنین کتاب کار و فن‌آوری کتابی جدید بوده که معلمان با دانش جدیدی مواجه شده‌اند و باید آموزش‌های لازم را برای داشتن مهارت کافی در تدریس این کتاب به ‌کار گیرند.

در آخر از شما خواننده گرامی تقاضا دارم لطفا نظر خودتونو در خصوص مطلب در قسمت نظر سنجی بنویسید.

پیامبران و ائمه هم یادآورنده و متذّكرند و هم معلم، زیرا چه بسا خیلی مطالب به طور مبهم در ذهن افراد جامعه وجود دارد اما آنان نسبت به این مسایل بی اعتنا و در حال غفلت هستند و آن بزرگان سعی دارند انسان را بیدار كنند، در واقع زوایای روح در خوابی عمیق فرو رفته است و پیامبر یا امامی آن روح غافل را آگاه می سازد.

براي مطالعه ادامه مطالب به ادامه مطلب مراجعه كنيد

در ضمن نظر و انتقاد و پيشنهاد يادتان نرود

ضرورت بازشناسی شخصیت استاد مرتضی مطهری

قسمت اول

گرد آورنده : محمد رضا فغاني

براي مطالعه به ادامه مطلب برويد

ضرورت بازشناسی شخصیت استاد مرتضی مطهری

قسمت دوم

گرد آورنده : محمد رضا فغاني

براي مطالعه به ادامه مطلب برويد

ضرورت بازشناسی شخصیت استاد مرتضی مطهری

قسمت سوم

گرد آورنده : محمد رضا فغاني

به ادامه مطلب برويد

ضرورت بازشناسی شخصیت استاد مرتضی مطهری

قسمت آخر

گرد آورنده : محمد رضا فغاني

براي مطالعه به ادامه مطلب برويد..